Tất Định

Biến ngẫu nhiên có cái tất nhiên Trong xác định chứa phần bất định Mặt hồ lặng còn lăn tăn sóng Biền gầm gào chợt phút lặng yên Trái đất to tựa như hạt bụi Tấm lòng con lại rộng vô bờ Trăm năm dài qua như khoảnh khắc Một giây ngắn lan toả ngàn năm Hallstatt 2023

English translation of the poem "If"

 "If" in life is possible, my love

What would we do?

If to avoid the abyss of despair

Desperate feeling from breaking up

If so, I'd never tasted life's sweet nectar,

The pinnacle of love, affection's vector,

You and I together, forgot about the world

We became one in a lasting moment

In this realm of "ifs," my dearest, so true,

Could we mend naivety, erase the foolish hue?

Let our entwined paths forevermore entwine,

Rebuild the castle, where love's embers shine.

Crazy in love will not lead mistakes

Don't let a mistake turn into separation

Together we'd kneel, our spirits aligned,

What else, my love, could our hearts entwined?

I was lost in folly, a bewildered fool,

Love's madness, a heart's poignant, aching tool.

Yet still, I'd choose the paths where our lives cross,

Meet, like, love, obsession, fight, hurt, separate.

Knowing life's road is one-way, no turning back

With pleas and cries, we cannot alter fate,

But I have to move on, there's a long road ahead

At the end, perhaps our souls may belong to each other again

Lời Tâm Sự Mát Lòng

Lượn châu Âu, tranh thủ đảo qua văn phòng công ty bên Hà Lan, anh em tổ chức ăn tối mừng mấy tháng không gặp. Sự thật là chi phí công ty trả, có mình thì coi như team building. Không biết có quý nhau thật hay ko :)

Trong lúc đã có tí men, anh đồng nghiệp già ghé tai: "Không có mày thì làm gì có cái BU này [business unit, một dạng công ty trong công ty]". Mình hơi ngỡ ngàng. Hắn lại tiếp: "Trước khi mày tham gia, hai bọn tao [một đồng nghiệp khác] đã thử mấy năm liền, công nghệ phức tạp, lúc lỗi không biết lần thế nào. Hai thằng startup hồn nhiên." Mình vẫn: "thế à". 

Hắn tiếp tục: "Đội sales vẫn truyền tụng câu chuyện mày xin qua đêm tại lab của khách hàng để thử nghiệm thiết bị, tao chưa thấy ai làm được thế bao giờ, hăng là một chuyện, nhưng thuyết phục được khách hàng cho ở lại thì chỉ có mày". Mình cười: "Chuyện bị nói quá lên đấy, sự thật là tao có ở lại lab của khách một mình nhưng không đến nỗi qua đêm, tao bản chất là một kỹ sư, vấn đề chưa được giải quyết là tao không yên".

Đúng là phải có tí men mới nghe được những lời tâm sự mát lòng đến vậy. Mình với anh này làm việc với nhau hơn chục năm, có lúc va chạm nảy lửa. Để có được sự tôn trọng và nể phục của một kỹ sư gạo cội người Hà Lan không phải dễ, không đơn giản chỉ là vấn đề chuyên môn và còn là nghệ thuật ứng xử giao tiếp, nhưng trước hết xuất phát từ tâm thế hết lòng vì việc chung và tinh thần can-do.

Tâm thế hết lòng vì việc chung khiến mình luôn đường hoàng trong suy nghĩ và hành động. Tất cả năng lượng sẽ được dồn vào những chỗ thực sự tạo giá trị cho tổ chức, về đường dài những người làm cùng mình và chính mình sẽ được hưởng lợi tương xứng giá trị chung được tạo ra. 

Tinh thần can-do tiến lên bất chấp mọi trở ngại. Thuận lợi thì tiến nhanh, khó khăn thì tiến chậm, nhưng kiểu gì cũng vẫn nhích. Mình chưa bao giờ than vãn là tài liệu không đủ, thông tin thiếu, máy móc thiết bị không có, không ai hướng dẫn. Muốn dẫn đầu mà đợi có đường mới đi, thì chỉ có đi sau. Sales làm việc với mình rất thích vì kiểu gì mình cũng nghĩ ra cách, tạo lòng tin với khách hàng qua cách mình giải quyết các sự cố. Vừa rồi phải đổi vé lượn qua Ba Lan để cùng sales chốt deal là vì đấy chính là khách mà mình đã ở lại lab của họ đến khuya cách đây chục năm. Anh em ở đấy vẫn nhớ, vẫn tin và vẫn yêu. 😏

Tinh thần tiến lên làm cho đầu óc phải suy nghĩ, lâu dần khiến chuyên môn phải tinh, điều phối phải giỏi. Thực tế là với lối làm việc từ xa "vô trách nhiệm" mấy năm nay kể từ khi tâm huyết để cả ở Việt Nam mà công ty bên này vẫn luôn đánh giá cao, bởi đơn giản mình vẫn hứa được và làm được. Có điều mình đi hứa còn anh em làm. 😜

Làm chủ làm thuê

Ngày cuối năm dông dài với một bạn trẻ về làm chủ và làm thuê. Các bạn trẻ đa phần đều nghĩ mình đang đi làm thuê và mong muốn sau này làm chủ. Muốn gì thì trước hết phải hiểu đúng về cái mình nhắm đến.

Làm chủ, làm thuê là những khái niệm có tính tương đối. Một ông "chủ" công ty thì cũng đi làm "thuê" cho các nhà đầu tư, ngân hàng và khách hàng. Làm thuê cho các đối tượng này còn khắc nghiệt hơn nhiều, lơ mơ cũng ra đường. 

Một người công nhân cũng có thể làm "chủ". Anh làm chủ công việc mình được giao, tự đặt mục tiêu làm sao để những công việc lặp lại, nhàm chán được hoàn thành nhanh hơn, chất hơn. Anh không ngừng học hỏi và trau dồi kỹ năng, qua vài năm những kỹ năng mà anh tích luỹ được sẽ làm anh có giá trị với sếp và tổ chức. Nếu sếp anh và tổ chức không nhận ra điều đấy, với sự trưởng thành của mình, anh hoàn toàn có thể tìm đến một nấc thang cao hơn ở đâu đó. Hơn hết, anh không cần phải chờ đợi để đạt được một cái gì đấy sau vài năm, với thái độ làm chủ, anh sẽ có ngay những trải nghiệm tối ưu trong công việc như tôi đã đề cập trong bài viết "Thăng hoa trong công việc".

Nếu anh đi làm công ăn lương với tâm thế làm chủ, ai nhờ, ai giao việc gì, mình đã nhận thì tận tâm như đó là việc của chính mình, với tâm thế đấy anh sẽ phải động não, học hỏi, suốt ruột khi việc chưa xong. Trí lực của anh sẽ tăng lên từng ngày và chỉ sau một thời gian, anh sẽ trở thành một phần khó thay thế trong chuỗi giá trị của tổ chức mà anh là thành viên. Thực ra đừng nhìn theo góc độ làm chủ làm thuê, mà nên nhìn theo góc độ tạo ra giá trị gia tăng.

Sợ anh bạn trẻ nghĩ tôi là chủ tịch nên mới "dụ dỗ" đám trẻ như vậy. Tôi kể cho anh bạn về những trải nghiệm của tôi ngày còn trẻ dại. 

Thời sinh viên, mấy thằng cùng giảng đường muốn tham gia thi Robocon mùa hai, bắt đầu tập hợp thành một nhóm. Chẳng ai muốn đứng đầu vì phải lo nhiều việc "không đâu", mà team không ai đứng đầu thì dễ tan. Tôi xông lên nhận trách nhiệm "chủ xị". Với team sinh viên thì việc khó nhất là không tan. Anh em thường lúc đầu rất hào hứng nhưng tinh thần dễ xẹp. Làm Robocon ròng rã cả năm lại càng dễ nản. Giải quyết bài toán kỹ thuật thế nào? Tiền đâu? Lúc nản chí thì làm sao giữ được niềm tin? Tôi nhận làm "binding factor". Loanh quanh cũng vào được đến vòng cuối, xin tài trợ bên ngoài, tổng được 20 triệu, còn lại do ngân hàng Bu Ta Chi là chính. Vì chuyến làm "chủ" này, tôi đã phải "hy sinh" một tình yêu đẹp, mà thật ra tình yêu đẹp cho tôi hy sinh.

Sang học bên Hàn, năm thằng ở chung một nhà. Chuyện thuê nhà, ăn ở, vệ sinh trật tự ra sao? Không khéo nhà thành ổ chuột. Tôi lại xông lên "vác tù và hàng tổng", đặt ra luật lệ và cơ chế thi hành. Chia công việc trong nhà thành mấy mảng. Nấu ăn rửa bát, hai thằng không biết nấu xung phong rửa bát, luôn phiên theo ngày. Nấu ăn mất thời gian hơn, 3 thằng sẽ luân phiên nhau. Đến phiên thằng nào thằng đấy phải đảm bảo anh em có ăn, nếu bận thì phải có trách nhiệm bố trí người thay thế. 

Giữ vệ sinh nhà cửa mới là việc khó, luân phiên theo tuần. Mình làm 1 cái lịch để trước của, miếng nam châm ở ô thằng nào là đến lượt thằng đấy. Làm kiểu này dễ sinh "khôn lỏi", tuần phiên mình thì dọn qua qua, để tuần sau thằng khác dọn. Mình đề xuất cơ chế, có "check list" cho các đầu mục dọn, những thằng không phải phiên mình được phép giám sát và "phê bình" thoải mái, yêu cầu thằng dọn làm có chất lượng và kịp thời. Cơ chế này tạo một lực đẩy đi lên, các anh chưa đến lượt cũng chỉ "phê bình" vừa phải vì rồi sẽ đến lượt anh. Anh đến lượt cũng phải chịu khó làm tử tế để lần sau mới đủ tư cách đi phê bình thằng khác.

Việc chi tiêu ăn uống còn nhạy cảm hơn, dễ xảy ra mâu thuẫn. Mình đề xuất cơ chế đơn giản, ai thích ăn gì, uống gì cứ chủ động mua để vào tủ lạnh dùng chung. Tuy nhiên những thứ mình mua phải đảm bảo không để quá lâu. Hoá đơn lưu lại, cuối tháng chia trung bình. Thằng nào chi hơn trung bình thì được nhận tiền của những thằng chi dưới trung bình. Tất nhiên cơ chế này chỉ hoạt động khi mức học bổng của mấy thằng cao hơn so với mức sinh hoạt phí. Cơ chế và vận hành như vậy, nên anh em sống vui vẻ, thân ái. Bố trí hợp lý và cơ chế phù hợp là nền tảng cốt lõi của một tổ chức.

Ra trường đi làm, mình vẫn luôn với tâm thế làm chủ và hợp tác. Làm cho Panasonic R&D, đến lúc báo nghỉ, bác tổng giám đốc mời đến nhà ăn cơm để "níu kéo". "Tao thấy mày mới làm có mấy tháng nhưng lúc nào cũng chủ động, biết định hướng chung mà tự mày mò, thôi ở lại đi, ở đây không gian phát triển còn nhiều". Mình nghĩ "thôi em xin". Văn hoá Nhật hơi bó buộc không phù hợp với tạng của mình. 

Làm PhD thì không phải kể vì có thằng khác trả tiền để mình theo đuổi nghiên cứu của chính mình thì cũng không phải là tình thế để có tâm lý làm thuê.

Sang đến Genexis, công ty mình tham gia từ lúc gần như trứng nước và gắn bó đến tận ngày nay, mình bắt đầu vẫn là "làm thuê", sau này có tham gia "làm chủ" nhưng vẫn tách bạch với phần làm công ăn lương. Với tâm thế làm chủ, mình nhận nhiệm vụ và tự mày mò gây dựng nền tảng kỹ thuật từ đầu một dòng công nghệ mà đến bây giờ nó là dòng công nghệ đem lại nhiều doanh thu nhất cho tập đoàn. Làm "thuê" hay đến mức được vời vào làm "chủ". Cho trước khi nhận. Giá trị lớn nhất của mình ở công ty là "đi hứa", mình dám hứa những vấn đề kỹ thuật phức tạp và rủi ro, những cái mình hứa trước nay đều xong, không cách này thì cách khác. Làm thuê đạt đến mức chẳng ai quản mình ở đâu và làm gì, lương vẫn nhận đều là do vẫn tạo ra giá trị lớn cho công ty. Làm thuê mức độ thượng thừa là từ tâm thế làm chủ mà ra. 

Trong lúc đi làm công ăn lương, các bạn trẻ hay mơ về làm chủ. Tại sao các bạn lại không nghĩ rằng ngay lúc này, các bạn hoàn toàn có thể làm chủ, làm chủ về giờ giấc, làm chủ công việc được giao, làm chủ cả những thứ không được giao nhưng cần cho tổ chức. Qua mỗi ngày các bạn sẽ tích luỹ được kỹ năng, kiến thức và biết tạo ra giá trị để sau một thời gian các bạn sẽ sống và làm việc bằng chủ động lựa chọn của chính mình. Thực tế là những người đứng đầu làm việc còn vất hơn cả culi. Chỉ khác là sự vất vả này là do lựa chọn.

Living by choice and not by chance.

Mãi đi tìm

Bao năm ta mãi đi tìm 

khắp trời biển năm châu 

trong vội vã dòng đời

giữa sâu lắng riêng ta

tìm gì tên chẳng biết

một nỗi buồn vô hạn?

một khoảnh khắc yêu thương?

 một ánh nhìn sắc nhọn?

một ấm áp bàn tay?

một nụ cười toả nắng?

một ngấn lệ run run?

một ồn ào bạn hữu?

một tĩnh lặng rừng thu?

một hụt hẫng bất ngờ?

một sôi trào thắng lợi?

một trải nghiệm tối ưu?

một đời cho chẳng nhận?

Düsseldorf 2022

Thư Tình Gửi Hư Không

 Thư tình gửi hư không

                       4U

Thẫn thờ vo chặt thành viên

Búng đi dội lại muộn phiền to hơn

Sóng buồn lên xuống từng cơn

Lan ra biển nhớ cô đơn đêm ngày

Tình kia phải kiếp tù đày

Trời kia giả điếc khéo bày cuộc đua

Lâm râm pha tiếng chuông chùa

Ai đem duyên số ra đùa với ai

Trần ai ai biết đúng sai

Cân lên hạ xuống những hai ba lần

Chân thành ngại đám phù vân

Nhân gian sợ quả thánh thần sợ nhân

Dại Khôn

Dại Khôn

Cuộc đời ai dở ai hay
Ai đem chốc lát để thay đường dài
Ai gieo ai gặt quả sai
Ai cho ai nhận nhầm vai xác hồn

Tình yêu ai dại ai khôn
Ai đem toan tính vẽ hồn mộng mơ
Ai chơi ai đứng làm cờ
Ai thua ai được lập lờ tỉnh say

Cuộc đời nhiều dở hoá hay
Quá hay lại dở đắng cay mắt buồn
Tình yêu cùng dại thành khôn
Hai khôn hoá dại vùi chôn cuộc tình

Tết Tân Sửu 2021

Nữ Nhi Tình - Anh Hùng Chí

(Nữ Nhi Tình)

Uyên ương đôi bướm lả lơi

Vườn xuân sắc thắm hai người lầu văn 

Thẹn thùng xin hỏi thánh tăng

Người đây cảnh đấy đẹp chăng mắt ngài 

Vương quyền phú quý chẳng hoài

Thanh quy giới luật bỏ ngoài vườn xuân

Kiếp này xin một đặc ân 

Tu hành đổi áo minh quân ngai vàng

Thiếp xin trọn kiếp yêu chàng

Uyên ương thiếp thiếp chàng chàng bên nhau.

    *    *    *

(Anh Hùng Chí)

Vườn tình lặng bước bên nàng

Gió tình mơn nhẹ hai hàng tóc mai

Hương tình dẫn lối thiên thai

Tỉnh say cơn mộng thoáng hai bóng hình

Tiếng chuông xa lạnh giật mình

Chí trai khéo nhỡ sông tình hụt chân

Thanh bần đã ngấm vào thân

Kiếp này đã chót độ dân cứu đời

Thanh cao xin hẹn một lời

Kiếp sau trở lại rong chơi bên nàng.

Nữ Nhi Tình

Trong Tây Du Ký, Trần Huyền Trang, Đường Tăng, phải trải qua 81 kiếp nạn mới lấy được chân Kinh. Thành chính quả không bởi vì đọc được chân Kinh mà vì những gì đã ngộ ra sau mỗi kiếp nạn. "Kiếp nạn" ở Tây Lương Nữ Quốc có vẻ là khó vượt qua nhất, Đường Tăng bản lĩnh cao cường, ấy vậy mà trước vẻ đẹp của nữ vương, mắt nhắm chặt, miệng niệm Phật mà mồ hôi vã ra như tắm. Chứng tỏ là tâm can đã không còn giữ được tĩnh lặng, một sự đấu tranh gay gắt đang diễn ra. Mắt mở thì chưa chắc đã thoát được "nạn" này. Đúng là anh hùng không sợ yêu quái, chỉ sợ mỹ nhân.

Dưới đây là bài thơ dựa theo ý bài hát Nữ Nhi Tình nói lên tâm sự của nữ vương. Sắp tới sẽ ra mắt bài Anh Hùng Chí là lời đáp của Đường Tam Tạng.

Uyên ương đôi bướm lả lơi

Vườn xuân sắc thắm hai người lầu văn 

Thẹn thùng xin hỏi thánh tăng

Người đây cảnh đấy đẹp chăng mắt ngài 

Vương quyền phú quý chẳng hoài

Thanh quy giới luật bỏ ngoài vườn xuân

Kiếp này xin một đặc ân 

Tu hành đổi áo minh quân ngai vàng

Thiếp xin trọn kiếp yêu chàng

Uyên ương thiếp thiếp chàng chàng bên nhau

Mô Hình Kinh Doanh Trong Xuất Bản Báo Khoa Học

Gần đây có nhiều thảo luận về các tờ báo săn mồi (predatory journals), nhiều tên tờ báo cụ thể được đưa ra, tạo nên những cuộc tranh luận sôi nổi từ phê phán gay gắt đến bảo vệ bằng được. Mọi thứ tồn tại đều có logic của nó, tôi muốn đề cập đến cái logic đằng sau này thay vì tập trung vào những tờ báo cụ thể. 

Làm nghiên cứu phát triển ở công ty, cho tôi cách nhìn của một "con buôn", mọi thứ đều là một thương vụ (everything is a business case). 

Mô hình xuất bản báo truyền thống là người đọc phải trả tiền, trả qua từng bài báo hay thuê bao. Thông thường các trường, viện nghiên cứu, và công ty lớn ở các nước phát triển đều trả tiền thuê bao hàng năm cho các thư viện lớn. Máy tính từ mạng nội bộ của các tổ chức này sẽ được quyền truy cập vào kho thư viện. Những trường viện và công ty tôi từng làm việc kể cả Panasonic R&D ở Việt Nam đều có thể truy cập IEEE Explorer, là một thư viện lớn tập trung hầu hết tờ báo uy tín trong ngành điện điện tử. Phí thuê bao là nguồn thu nhập chính của các báo khoa học, nó đến từ nguồn chi thường xuyên của các tổ chức nghiên cứu. Trong một thời gian dài đến đầu những năm 2000. Các tổ chức rất rộng rãi trong việc thuê bao, nhưng khi có khủng hoảng kinh tế, mọi chí phí đều bị cắt giảm. Chỉ có thuê bao với những thư viện uy tín là được giữ lại, còn lại bị cắt hết. Các tờ báo kém uy tín phải tìm cách thay đổi mô hình kinh doanh, nếu không sẽ chết. 

Mô hình truy cập mở (open access) được ra đời từ khá lâu, với mục tiêu ban đầu rất trong sáng là muốn phá bỏ rào cản (trả tiền để truy nhập) trong việc tiếp cận kiến thức. Ban đầu mô hình này được phát triển khá khiêm tốn nhưng nở rộ mạnh mẽ trong chục năm trở lại đây. Nhiều người đã nhận ra đây là một mô hình kiếm tiền rất tốt. Thay bởi vì người đọc phải trả tiền thì người đăng phải trả tiền. Thay vì hút tiền từ ngân quỹ chi thường xuyên đang teo dần thì cái vòi hút chọc trực tiếp vào ngân quỹ của các đề tài khoa học (tác giả không ai bỏ tiền túi ra mà đều lấy từ ngân quỹ của các dự án). Mà ngân quỹ của các dự án khoa học, nhất là các dự án được ngân sách nhà nước tài trợ, rất lớn và tăng rất nhanh, nhất là ở các nước đang phát triển mạnh. 

Đấy mới chỉ là bên vế cung, vế cầu cũng phải lớn thì mô hình này mới phát triển mạnh như vậy. Những nước chập chững làm khoa học đều dựa nhiều vào số lượng bài báo để đánh giá thành công của đề tài khoa học có nguồn tài trợ công. Thế là nhà nhà người người tìm cách đăng báo, nhanh nhiều tốt rẻ. Có nhiều báo là dự án thành công, có nhiều báo là có học hàm học vị, có nhiều báo là sẽ nhận được nhiều tài trợ hơn, quá nhiều cái lợi. Mục đích tối hậu của dự án là có báo đăng? Thế nên có cầu ắt có cung, nhiều tờ báo săn mồi ra đời. 

Chưa tính đến những tờ báo mang những tên lạ hoắc. Thử nhìn vào những chỗ rất uy tín như Nature Communications của Springer, đặt một vài phép tính nhanh để thấy lợi nhuận ra sao. Đăng một bài báo ở đây khoảng $4000,  năm 2019 có tổng cộng 55233 bài, doanh thu như vậy là khoảng $220 triệu.  Chi phí để vận hành bộ máy thì không đáng là bao, thuê vài máy chủ là đủ hạ tầng, reviewers thì thường là tình nguyện, chi phí lớn nhất là trả những mức lương khủng cho ban điều hành. Mô hình kinh doanh siêu lợi nhuận. Thế nên có những nhà xuất bản lạ hoắc cũng kiếm ăn theo cách dù không bộn tiền như Springer. Do đó đã có nhiều lời kêu gọi tẩy chay open access. 

Nhiều công ty cấm đăng báo ở open access và nhiều trường viện lớn đều không khuyến khích. Thực tế mỗi ngành đều có một vài tờ báo đầu ngành. Nếu ông nào nghiên cứu nghiêm túc, có chất lượng thì cứ chỗ đấy mà đăng việc gì phải đăng ở open access cho tốn tiền. Chả phải lý luận loanh quanh, chẳng qua là những chỗ đấy nộp nó mới nhận, nó nhận bài để lấy tiền thì nó chối làm gì. Đó là logic lợi ích hiển nhiên.

Thế nên những thư mời đăng báo từ nhà xuất bản lạ hoắc là tôi cho vào ngay spam, thư mời review hay làm editor cho open access lạ là tôi cũng reject luôn, không tiếp tay.

Cũng phải nói cho công bằng là vẫn có những tờ open access nghiêm chỉnh, muốn biết nghiêm chỉnh hay không thì xem có hiệp hội nghề nghiệp uy tín nào đứng đằng sau, ai trong ban editors, ai đăng báo ở đấy, chất lượng bài đã đăng thế nào, thu phí thế nào, có hoạt động phi lợi nhuận không, v.v. 

Với những bạn mới làm khoa học, các bạn bỏ chút thời gian để đặt câu hỏi và trả lời thành thật với chính mình "Đăng báo để làm gì? Why?". Nếu có nguỵ biện thì xin nguỵ biện với người khác, đừng nguỵ biện với chính mình.